Knowledge: Özbilgi

Posted onAuthor

×
Koray Özer (Seyir Defteri)

Bilişim Dergisi
(Sayı:195 – Ekim 2023)

TDK terim sözlüklerine baktığınızda bilgi teriminin İngilizce karşılığının hem “information” hem de “knowledge” olarak belirtildiğini görürsünüz. Bu durum bize “information” ve “knowledge” terimlerinin aynı anlama geldiği söylüyor. Oysa bu iki terim İngilizcede farklı anlamlara sahip. Bununla birlikte başka dillerde de terimlerin anlamı konusunda tam bir uzlaşma yok. İki terimi aynı anlamda da, farklı anlamda da kullanan var (1).

İngilizce-Türkçe terim sözlüklerinde “information” için malumat; “knowledge” için de tecrübe, ilim, kanaat, irfan, anlama ve vukuf gibi karşılıklar var. Bu sözlüklerde “information” ve “knowledge” terimleri birbirinin karşılığı olarak da yer alıyor. İki farklı terimin aynı anlamda kullanılmasının bir kavram karışıklığına yol açıyor. Bu karışıklığı önlemek için “knowledge” terimine Türkçe bir karşılık türetmekte yarar var.

Türkiye Bilişim Derneği, Bilişim Terimleri Sözlüğü’nü hazırlarken bu konu Bilişimde Özenli Türkçe Çalışma Topluluğunun gündemine geldi (2). Topluluk olarak, bu kavram karışıklığına bir son vermek istedik ve “knowledge” sözcüğüne karşılık olarak “özbilgi” sözcüğünü önerdik.  Bu öneriyi yaparken terimlerin anlamını gözden geçirdik, sözlükleri karıştırdık ve  terim türetme ilkelerimizden yararlandık. Aşağıda kısaca bu adımları  belirttim.

 

Terimlerin Anlamı

Veri (data), belirli bir zaman içinde bir amaç için toplanan; anlamı olmayan sayı, metin, gözlem, simge ya da resim gibi istatistiksel değerlerdir. Bilişimde veri, çözümlemesi yapılacak olan kayıtlardır.

Bilgi (information), verilerin yorumlanması, toplanması, sınıflandırılması ve özetlenmesi ve düzenlenmesidir. Bilgi, “kim, ne, nerede, kaç, ne zaman” gibi soruların yanıtlarını içerir, karar vermek, sorun çözmek, öğrenmek ve anlamlı hâle getirmek gibi amaçlar için kullanılır.

Bilgi (knowledge), insan ya da yapay zekâ beyninde “information” anlamındaki bilginin işlenmesi, yorumlanması, içerik kazandırılması, yaratılması ya da kullanılmasıyla ilgilidir (3). (Özgün tanımda, “yapay zekâ” yok. Ancak konu, her ne kadar tartışmaya açıksa da, o da bir beyin olarak bu tanıma girmeyi hak ediyor, diye düşünüyorum). Bilgi (knowledge) oluşurken bilme, anlama, sezme ve bilgiyi (information) özgün bir şekilde kullanma becerileri devreye girer. Bilgi (knowledge), neden sorusunun yanıtını verir. Tahminde bulunmamıza ve neden sonuç ilişkileri kurmamıza olanak tanır. Kısaca veri süzüldüğünde ve işlendiğinde “information” anlamındaki bilgi oluşur, bu bilgi deneyimle harmanlandığında da “knowledge” anlamındaki bilgi oluşur.

Bir e-ticaret sitesinde müşteri siparişleriyle ilgili toplanan verileri düşünelim. Bu veriler, müşteri adı, ürün stok numarası, sipariş tarihi ve satılan ürün miktarları olsun. Ham bilgi de denilen bu verilerin kendi başlarına bir anlamı yoktur.

E-ticaret web sitesindeki veriler işlendiğinde bilgiye (information) dönüşür. Bunun sonucunda, hangi ürünlerin en çok satıldığı, hangi müşterilerin en sık alışveriş yaptığı gibi bilgiler (information) elde edilir. Bu bilgiler, e-ticaret firmasının sahibinin işini yürütmesi için gereken kararları almasına yardımcı olur.

Bu firmanın sahibi, yıllar içinde müşterilerin satın alma alışkanlıklarını, pazardaki eğilimleri öğrenmişse ve deneyim kazanmışsa artık bilgi (knowledge) sahibidir. Sonuç olarak firma sahibi kendi işiyle ilgili “öz” bir bilgiye ulaşmıştır. İşte bu, “özbilgi”dir.

 

Sözlük İncelemeleri

İngilizce etimolojik sözlükte (4) “knowledge” teriminin, 14. yüzyıldan sonra “bilme, anlama kapasitesi; aşinalık, farkındalık, haber, bildirim, bilgi; öğrenme; organize gerçekler veya öğretiler bütünü gibi” anlamlar kazandığı belirtiliyor. Benzer anlamlar bizdeki basılı İngilizce-Türkçe terim sözlüklerinde de var (5). Cambridge İngilizce-Türkçe sözlükte (6) “knowledge” teriminin karşılığı “bilme, haberdar olma, bilgi, malumat” olarak veriliyor. Diğer bazı sözlüklerde “bilgi birikimi” ve “bilgi dağarcığı” da yer alıyor.

İnternette ve basılı Türk lehçe sözlüklerine baktığımızda (7), (8), (9), (10), (11) “knowledge” sözcüğüne genellikle “bilim, malumat ya da bilgi” denmiş. (Azerbaycan Türkçesinde “bilik” hem bilgi, hem de okuma ve deneyim kazanma sonucunda elde edilen bilgi anlamında. Tatar Türkçesinde “belem” hem bilgi, hem de knowledge anlamında.)

 

Özbilgi

Bilişimde Özenli Türkçe Çalışma Topluluğu, “knowledge” terimine karşılık ararken öncelikle topluluğun sözcük türetme ilkelerinden yararlandı (12). Daha sonra yapılan önerilerden en çok “özbilgi” terimi beğeni kazandı. Terimin akılda kalıcı, anlaşılır ve ses uyumuna uygun olması bu beğeninin nedeniydi.  Ayrıca terimin özdeyiş, özgeçmiş, özyönetim, özyaşamöyküsü gibi daha önceden türetilmiş ve benimsenmiş sözcüklere yapısal olarak benzemesi de beğeniyi artırdı…

Bununla birlikte terimle ilgili daha sonra yaptığımız bir araştırmada, Politeknik Dergisi’nde yayımlanmış bir makalede (13) “knowledge” için ”özbilgi” teriminin önerildiğini gördük. 2006 yılında yayımlanan bu çalışmayla karşılaşmak hepimizi sevindirdi ve düşündürdü. Sevindik, uzun yıllar önce terime Türkçe bir karşılık önerilmişti. Düşündük, önerilen terim belli başlı sözlüklerde yerini almamıştı. Buradan terimi türeten Prof. Dr. Şeref Sağıroğlu ve Y. Müh. Gürol Canberk’i selamlıyor ve terimi TBD Bilşim Sözlüğü’ne ekledeğimizi bildiriyorum.

Özbilgiye belleklere kazınan, uzun bir yaşam diliyorum…

 

 

 

Yararlanılan Kaynaklar

 

 

 

 

 

 

 

414